Giáo Hội Công Giáo tại Đông Timor chuẩn bị đón tiếp ĐTC Phanxicô

Vài nét về Đông Timor

Sau Vatican, Đông Timor là nước có tỷ lệ Công Giáo cao nhất thế giới: 98% trên tổng số khoảng 1 triệu 400 ngàn dân cư, sống trên lãnh thổ rộng 14 ngàn 800 cây số vuông, hơn kém tỉnh Sơn La của Việt Nam.

Người Bồ Đào Nha khám phá đảo Timor hồi đầu thế kỷ 16 và biến lãnh thổ này thành thuộc địa của mình từ năm 1520. Năm 1859, Bồ Đào Nha nhường phần phía tây của đảo cho người Hòa Lan. Trong thời thế chiến thứ II, từ 1942 đến 1945, Nhật Bản chiếm phần Timor thuộc Bồ Đào Nha nhưng sau khi Nhật thất trận, Bồ Đào Nha phục hồi và cai trị lãnh thổ này cho đến ngày 28/11/1975 thì trả lại nền độc lập cho dân Đông Timor. Nhưng chỉ 9 ngày sau đó, quân đội Indonesia tiến chiếm trọn phần đất này và năm sau đó biến thành tỉnh thứ 27 của mình.

Trong 2 thập niên, sau đó diễn ra cuộc tranh đấu giành độc lập của dân Đông Timor, trong đó theo một số sử gia có từ 100 đến 250 ngàn người thiệt mạng. Trong cuộc trưng cầu dân ý do Liên Hiệp Quốc giám sát hồi năm 1999, đại đã số dân Đông Timor đã bỏ phiếu ủng hộ độc lập khỏi Indonesia. Tuy nhiên cũng có những lực lượng dân quân Timor chống độc lập do Indonesia tổ chức và hỗ trợ quân sự, khiến cho khoảng 1.400 người Đông Timor bị giết hoặc bị mất tích, gần nửa triệu người phải di tản. Hầu hết các cơ cấu hạ tầng của Đông Timor bị phá hủy trong đó có các gia cư, hệ thống dẫn thủy nhập điền, hệ thống cung cấp nước, trường học, và điện lực. Quân đội gìn giữ hòa bình do Australia hướng dẫn được bố trí tại nhiều nơi và sau cùng chấm dứt được bạo lực. Năm 2002, Đông Timor được quốc tế nhìn nhận như một quốc gia độc lập.

Năm 2006, Australia và Liên Hiệp Quốc lại dấn thân giúp bình định Đông Timor, nhờ đó các cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội được tiến hành năm sau đó, trong an bình. Liên Hiệp Quốc tiếp tục trợ giúp phát triển kinh tế và củng cố các cơ cấu chính trị. Hiện nay Đông Timor là một trong những nước nghèo nhất thế giới với nguồn kinh tế phần lớn dựa vào nguồn năng lượng dầu hỏa ở vùng biển Timor.

Cuộc viếng thăm của ĐTC Gioan Phaolô II

Ngày 12/10/1989, khi ĐGH Gioan Phaolô II đến thăm giáo phận Dili, thủ phủ của Đông Timor, đất nước này còn ở trong tình trạng bị Indonesia chiếm đóng và loạn lạc vì xung đột giữa các lực lượng ủng hộ và chống độc lập. Đức Giáo Hoàng có thói quen hôn đất khi từ thang máy bay bước xuống, nhưng ngài không hôn đất Đông Timor, vì cử chỉ này có nghĩa là nhìn nhận sự chiếm đóng của Indonesia tại lãnh thổ này. Ngài đứng yên, trong khi người ta mang tô lớn đựng đất đến gần để ngài hôn. Cử chỉ của Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II nói rõ lập trường của Giáo Hội đối với những đòi hỏi độc lập của Đông Timor.

Trong cuộc viếng thăm ấy, khi Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II cử hành thánh lễ, có một nhóm sinh viên hô những khẩu hiệu chống Indonesia chiếm đóng Đông Timor, họ quăng các ghế khiến cảnh sát Indonesia đã dùng gậy để đàn áp. Nhưng trầm trọng hơn, đó là biến cố hồi năm 1991, hơn 250 thường dân Đông Timor bị lực lượng an ninh Indonesia sát hại trong một đám ma tại nghĩa trang Santa Cruz ở Dili. Cả sau cuộc trưng cầu dân ý về nền độc lập, đã xảy ra các cuộc đàn áp những người chống độc lập trong vòng vài tuần lễ khiến có 1.400 người bị thiệt mạng, kể cả các linh mục và nữ tu.

Giáo Hội tăng trưởng

Trong thời nội chiến, chỉ có 20% dân chúng tại Đông Timor là người Công Giáo, nhưng chẳng bao lâu Giáo Hội trở thành một điểm tham chiếu với uy tín gia tăng mạnh trong dân chúng, vì Giáo Hội mang lại sự giúp đỡ, nâng đỡ tinh thần, và hàng giáo sĩ Công Giáo không do dự tố giác những vi phạm các quyền con người, và trong một số trường hợp còn giúp đỡ các chiến binh giành độc lập.

Số tín hữu Công Giáo tại đây đã tăng từ 30% dân số hồi thập niên 1970 lên 98% trên tổng số khoảng 1,4 triệu dân hiện nay. Ngoài giáo phận Dili nguyên thủy, năm 1996, Tòa Thánh thiết lập thêm giáo phận Baucau ở miền đông và năm 2010 lập thêm giáo phận Maliana ở miền tây Dili.

Ngày 14/8/2015, Cộng hòa dân chủ Đông Timor và Tòa Thánh đã ký hiệp định về quy chế pháp lý của Giáo Hội Công Giáo. Sau đó năm 2019, Đức Thánh Cha Phanxicô thiết lập giáo tỉnh Dili và nâng Dili thành tổng giáo phận với 2 giáo phận thuộc hạt. Hồi năm ngoái (2023), Đại học Công Giáo đầu tiên ở Đông Timor mang tên Thánh Gioan Phaolô II đã được thiết lập để ghi nhớ cuộc viếng thăm lịch sử của ngài hồi năm 1989, được coi là biến cố đã giúp đẩy mạnh của tranh đấu giành độc lập của quốc gia này. Ngày 27/9/2022, Đức Thánh Cha Phanxicô đã bổ nhiệm vị Hồng Y đầu tiên tại nước này là Virgilio do Carmo, dòng Don Bosco, TGM giáo phận thủ đô Đông Timor.

Mặc dù có nhiều khó khăn về kinh tế, Đông Timor vẫn duy trì một niềm tin vững chắc. Trong khi tại nhiều nước khác, các chủng viện bị đóng cửa vì thiếu ơn gọi, thì Giáo Hội tại Đông Timor có hàng trăm ứng sinh chủng sinh muốn vào chủng viện nhưng bị từ chối vì thiếu chỗ và thiếu cơ cấu. (Acistampa 20-8-2024)

Hoạt động của Đức Thánh Cha

Trở lại cuộc viếng thăm của Đức Thánh Cha. Sáng thứ hai 9/9, ngài sẽ chào biệt thủ đô Port Moresby của Papua New Guinea lúc 11 giờ 40 sáng và bay tới thủ đô Dili lúc khoảng hơn 2 giờ chiều. Sau nghi thức tiếp đón ở phi trường, lúc 6 giờ chiều cùng ngày, ngài sẽ viếng thăm Tổng thống và gặp gỡ chính quyền cùng với đại diện xã hội dân sự và ngoại giao đoàn ở Dili.

Sáng hôm sau, thứ Ba 10/9, sau khi thăm các trẻ em khuyết tật ở trường Irmãs Alba, Đức Thánh Cha sẽ gặp các Giám mục, linh mục, phó tế, tu sĩ nam nữ, các chủng sinh và giáo lý viên ở Nhà thờ chính tòa Đức Mẹ Vô Nhiễm, rồi gặp riêng các tu sĩ dòng Tên tại tòa Sứ Thần Tòa Thánh lúc gần 11 giờ.

Sau cùng, lúc 4 giờ rưỡi chiều, Đức Thánh Cha sẽ cử hành thánh lễ cho hàng trăm ngàn các tín hữu tại cánh đồng Tasi Tolu phía đông Dili.

Thánh lễ

Trong cuộc phỏng vấn dành cho hãng tin Fides của Bộ loan báo Tin Mừng, truyền đi ngày 31/7 vừa qua, Cha Graciano Santos, Tổng đại diện giáo phận Dili, cho biết có thể có tới 700 ngàn tín hữu tham dự thánh lễ với Đức Thánh Cha. Họ đến từ các nơi trong 3 giáo phận ở Đông Timor, từ Indonesia và vài nước láng giềng.

Còn Cha Bento Pereira, Giám đốc truyền thông thuộc HĐGM Đông Timor, cho biết việc chuẩn bị cho chuyến viếng thăm của Đức Thánh Cha được tiến hành về mặt tinh thần cũng như vật chất. Một kinh đặc biệt về cuộc viếng thăm đã được soạn thảo và đọc hằng ngày trong các nhà thờ, tu viện, và trường Công Giáo trên toàn quốc. Việc chuẩn bị cũng nêu bật quan hệ giữa đức tin và văn hóa, đức tin và lịch sử. Cuộc viếng thăm của Đức Thánh Cha diễn ra trong bối cảnh Đông Timor chuẩn bị mừng kỷ niệm 25 năm độc lập khỏi Indonesia mừng vào năm 2025.

Nhiều tín hữu Công Giáo thuộc 2 giáo phận Kupang và Atambua thuộc Indonesia cũng đang chuẩn bị đến tham dự thánh lễ do Đức Thánh Cha cử hành. Hai giáo phận này, ở miền Tây đảo Timor và thuộc lãnh thổ Indonesia nhưng cách thủ đô Jakarta 2.800 cây số, trong khi chỉ cách thủ đô Dili hơn kém 400 cây số. Vì thế các tín hữu đã chọn đến Dili để gặp gỡ và tham dự thánh lễ do Đức Thánh Cha cử hành, thay vì phải bay về thủ đô của Indonesia. Họ chỉ cần đi xe bus 10 tiếng đồng hồ để dự lễ với Đức Thánh Cha.

Đức TGM Hironimus Pakaenoni của giáo phận Kupang nói với hãng tin Fides của Bộ loan báo Tin Mừng rằng: “Chúng tôi đang cộng tác với chính phủ Indonesia để giúp đỡ các tín hữu Công Giáo tham dự cuộc viếng thăm của ĐGH tại Dili. Chúng tôi đã yêu cầu các linh mục, nữ tu và tín hữu đăng ký tại các giáo xứ. Giáo phận đã thỏa thuận với Văn phòng di trú để chuẩn bị các giấy tờ di chuyển. Nhiều tín hữu không có hộ chiếu nhưng họ sẽ được cấp một giấy phép đặc biệt cho chuyến đi này. Hoặc các viên chức đã đề nghị một thủ tục đặc biệt để cấp hộ chiếu cho họ trong vòng 3 ngày. Chúng tôi đã thỏa thuận với HĐGM Đông Timor, để trù bị việc tiếp đón và nâng đỡ các tín hữu Indonesia.

Sau thánh lễ, sáng hôm sau, ngày 11/9, Đức Thánh Cha còn gặp giới trẻ tại trung tâm Hội nghị ở Dili vào lúc 9 giờ rưỡi trước khi lên đường đến thăm Singapore là chặng cuối cùng trong chuyến tông du thứ 45 của ngài tại nước ngoài.