Những phụ nữ làm nên Giáo hội ở Amazon

Vatican News

Nữ thừa tác viên hướng dẫn phụng vụ

Thực tế, ở khu vực này do có ít linh mục, một vị mục tử phục vụ hơn 5.500 tín hữu trải rộng trong những khu vực rộng lớn, nên chính các giáo dân nam nữ ở Amazon là những người đưa các cộng đoàn phát triển và có nhiều nữ thừa tác viên chủ sự các nghi lễ, hướng dẫn các buổi cầu nguyện, nghi thức tang lễ và các buổi canh thức.

Vai trò nền tảng của phụ nữ trong phụng vụ

“Vừa vô hình vừa cần thiết” là hai cụm từ được Đại hội Giáo hội châu Mỹ Latinh – một trải nghiệm chưa từng có được tổ chức tại Thành phố Mexico vào tháng 11/2021 – tóm tắt tình trạng của phụ nữ trong Giáo hội Lục địa. Những con số xác nhận vai trò nền tảng của thành phần phụ nữ: có trên 600 ngàn giáo lý viên, và gần một triệu tham gia vào lĩnh vực giáo dục. Tuy nhiên, cuộc sống hàng ngày cho thấy có nhiều nữ giáo dân và nữ tu vẫn bị đưa ra vùng ngoại biên của Giáo hội. Chính vì lý do này, một lần cho tất cả Đại hội đã mạnh mẽ yêu cầu “đưa phụ nữ vào trong phụng vụ, trong những quyết định và trong thần học”.

Mặc dù có sự phong phú của các suy tư thần học về nữ quyền và thần học phụ nữ, nhưng có lẽ phụng vụ là lãnh vực mà sự hiện diện của phụ nữ quan trọng nhất. Hơn nữa, chính trong phụng vụ, quá trình nhập thể của Công đồng được bộc lộ một cách linh hoạt trong khu vực rộng lớn giữa Rio Bravo và Tierra del Fuego mà các Giám mục của khu vực đã áp dụng kể từ Hội nghị chung của các Giám mục Mỹ Latinh ở Medellín năm 1968.

Hai trụ cột của sự đổi mới

Hai trụ cột của sự đổi mới là hội nhập văn hóa các nghi thức, thực hành và sự năng động của phụ nữ. Trong cả hai trường hợp, đây không chỉ là một dự án được hệ thống thành luật lệ, nhưng còn là một đáp ứng đối với thực tế Mỹ Latinh. Trên Lục địa, người bản địa chiếm 8% tổng số dân, người Mỹ gốc Phi chiếm 20% và thực tế tất cả đều là kết quả của mestizaje, sự pha trộn giữa các nhóm thiểu số, các dân tộc và các nền văn hóa sau thời Khám phá-Chinh phục. Với trung bình một linh mục chăm sóc trong những khu vực rộng lớn cho hơn 5.500 tín hữu, gần gấp ba lần so với châu Âu, thì chính giáo dân và đặc biệt nữ giáo dân là những người lãnh trách nhiệm về các buổi cử hành phụng vụ trong các cộng đoàn Kitô. Vì khan hiếm linh mục, Thánh lễ thường được thay thế bằng cử hành Lời Chúa.

Paolo Maria Braghini, một nhà truyền giáo dòng Capucino người Ý trong gần hai mươi năm ở Amazon thuộc Brazil nói: “Ở các làng Belém do Alto Solimões, có rất nhiều thừa tác viên. Và họ chủ trì phụng vụ, từ dấu thánh giá bắt đầu cho đến lời giải tán sau cùng”.  Nhà truyền giáo cho biết ở đây trong việc truyền bá và chăm sóc đức tin Công giáo, giáo dân có một vai trò quan trọng và mang tính quyết định. Họ là những người nắm giữ vai chính không phải chỉ vì số lượng lớn, nhưng do sự năng động, mạnh mẽ, sáng tạo, kiên cường. Việc họ được công nhận là điều đúng. Bây giờ cuối cùng họ đã có được điều này.

Thượng Hội đồng về Amazon

Bước ngoặc là Thượng Hội đồng Giám mục về Amazon được tổ chức vào tháng 10 năm 2019 và đỉnh cao là Tông huấn Querida Amazonia hậu Thượng hội đồng. Tài liệu cuối cùng được thông qua bởi việc khích lệ kêu gọi sửa đổi Tông thư “Ministeria quaedam-Một số Thừa tác vụ” để phụ nữ được phép tham gia thừa tác vụ đọc sách và giúp lễ. Một lời mời mà Đức Thánh Cha đã chấp nhận vào tháng 01/2021. Hai phụ nữ Amazon – Aurea Imerda Santi người Ecuador và Susana Martina Santi, người Quechua – là những thừa tác viên đọc sách và giúp lễ chính thức đầu tiên của Giáo hội Công giáo.

Magnolia Parente Arambula, một phụ nữ bản địa và là nhà truyền giáo tại Nazaré, ở Colombian Amazon nói: “Đó là một món quà tuyệt vời. Ở Ticuna, luôn có những phụ nữ gìn giữ đức tin Công giáo. Tuy nhiên, giờ đây, chúng tôi cảm thấy Giáo hội công nhận và coi trọng chúng tôi”. Magnolia cho biết thêm cô đang truyền giáo tại một ngôi làng có 1.017 cư dân, nơi thu hút một “thiên hà” gồm các cộng đoàn vệ tinh có vài chục người, những người mà cô đã truyền giáo trong mười năm.

Phụng vụ Ticuna có những nét nữ tính rõ rệt. Trên hết, tại các đám tang và trong buổi cầu nguyện trước đó, phụ nữ chủ trì dẫn đầu những lời cầu nguyện và các bài hát. Đối với Thánh lễ, các tín hữu được uỷ thác việc dâng lễ vật, trong đó họ mang công việc của mình như một lễ vật cho Chúa, được thể hiện bằng những sản phẩm thủ công nhỏ hoặc sản phẩm nông nghiệp. Cuối cùng, trong thời điểm quan trọng của năm phụng vụ, như Lễ Giáng sinh và Tuần Thánh, nhiều nghi thức được phụ nữ cử hành.

Không dễ để nói về “phụng vụ Amazon”. Khu rừng là ngôi nhà của 400 nền văn hóa và ngôn ngữ khác nhau trong quan niệm sống và đức tin. Và, do đó, có những cách khác nhau để “đi vào cái nhìn mà Thiên Chúa dành cho chúng ta”, như Romano Guardini đã định nghĩa về phụng vụ. Vì lý do này, Hội nghị Giáo hội Amazonia (Ceama), thành quả của hành trình hậu Thượng Hội đồng, kể từ năm 2020 đã khởi động một tiến trình nghiên cứu chuyên sâu nhằm tìm ra mẫu số chung quan trọng cho tất cả các dân tộc bản địa trong khu vực. Cơ sở, thực tế chứ không chỉ đơn thuần là lý thuyết, để soạn thảo một nghi thức Amazon có thể được thêm vào 23 nghi thức khác tạo nên tính Công giáo.

Nghi thức phụng vụ cho Amazon

Eugenio Coter, một người Ý đã chuyển đến Pando, Bolivia, hiện là đại diện tông tòa cũng như đại diện các Giám mục Amazon trong nhiệm kỳ chủ tịch của Đại hội của Hội đồng Giáo hội Amazon (Ceama) giải thích: “Nghi thức không chỉ có nghĩa là những cử hành. Nghi lễ gồm các thói quen, phong tục, tầm nhìn vũ trụ học và nhân chủng học. Đây là lý do tại sao chúng ta không thể vội vàng. Bước đầu tiên là thành lập một ủy ban gồm các giám mục, các nhà nhân chủng học, các nhà mục vụ và bắt đầu công việc trong lĩnh vực này. Việc phân tích bắt đầu từ Manaus, ở Brazil, trung tâm của Amazon. Sau đó, sẽ được thực hiện ở các giáo phận trước khi có thể đưa ra điều gì đó để đề xuất thử nghiệm”.

Mô hình là nghi thức Zairean. Điều tương tự cũng đã truyền cảm hứng cho các Giám mục Mexico, tại phiên họp chung vừa qua, đã quyết định trình lên Tòa Thánh đề xuất đưa một số nghi thức đặc trưng của văn hóa Maya vào Thánh lễ.

Nghi thức được thực hiện bởi giáo phận San Cristóbal de las Casas, ở Chiapas, nơi có hơn 70% dân số là người bản địa. Đặc biệt, có ba cách thích nghi được gợi ý: một lời cầu nguyện đầu tiên do người đứng đầu hướng dẫn, một giáo dân bản địa có đức tin trưởng thành, có thẩm quyền và được cộng đoàn công nhận, một điệu múa điển hình sau rước lễ, và một người điều khiển nhịp điệu cử hành.

Đức Hồng Y Felipe Arizmendi, một trong những người thúc đẩy Misa maya kết luận: “Nghi thức này nhấn mạnh đến vai trò chính của phụ nữ. Bao gồm một cách chính thức công nhận nhỏ về hoạt động truyền giáo mang lại nguồn sống cho cộng đoàn chúng ta”.

Gần sáu mươi năm sau Công đồng, hội nhập văn hóa và nâng cao vai trò phụ nữ là hai con đường mà Hội đồng tiếp tục đi khắp Lục địa.

Đức Thánh Cha ca ngợi sự dấn thân của phụ nữ Amazon

Liên quan đến vài trò của phụ nữ trong các Giáo hội ở Amazon, chính Đức Thánh Cha đã nhiều lần lên tiếng ca ngợi sự dấn thân của các phụ nữ ở khu vực này. Dịp ngài thể hiện điều này gần đây nhất là vào tháng Ba. Đức Thánh Cha đã khuyến khích sự dấn thân của phụ nữ và nói rằng không ai có thể ngăn cản sự thay đổi.

Trước đó, ngày 04/3/2023, cô Gualinga, cô Yesica Patiachi và sơ Laura Vicuña, đã gửi thư cho Đức Thánh Cha để xin được yết kiến và trình bày những lo ngại của họ về các cuộc tấn công nhắm vào các vùng đất của họ ở Ecuador, Colombia và Peru, về cuộc đấu tranh trong nhiều năm để bảo vệ miền Amazon và người dân ở đó, đồng thời cám ơn Đức Thánh Cha vì sự quan tâm ngài luôn dành cho miền đất này của thế giới, vốn là nền tảng cho toàn bộ hệ sinh thái.

Đức Thánh Cha đã nhận thư và ngày 1/6/2023, ngài đã gặp gỡ ba phụ nữ đại diện của Hội đồng Giáo hội Amazon và Mạng lưới Giáo hội Liên Amazon.

Ba điểm quan trọng đã được đề cập trong cuộc đối thoại với Đức Thánh Cha, gồm: “Công việc của những người phụ nữ trong Giáo hội của vùng, sự công nhận của Giáo hội về công việc này, thực tế của người dân bản địa và của giáo dục”.

Ba nhà lãnh đạo bản địa đã trình bày mối quan tâm của họ với Đức Thánh Cha để ngài biết về họ. Nỗi sợ hãi lớn nhất liên quan đến các chính sách được thực hiện ở nhiều nơi và theo họ, thể hiện sự tấn công vào nhân quyền trên phạm vi quốc tế, nhưng trên hết là quyền của cư dân Amazon. Nhiều chính sách trong số này có mục đích thương mại.

Về phần Đức Thánh Cha, ngài đã ca ngợi sự dấn thân của phụ nữ Amazon, sự nhạy cảm và công việc truyền giáo của họ.

Cuộc trò chuyện với Đức Thánh Cha cũng đề cập đến thực tế xã hội-giáo dục và xã hội-mục vụ của Amazon, nhấn mạnh vào sứ mạng và các thừa tác vụ của phụ nữ trong Giáo hội. Về điểm cuối cùng này, sơ Imrã Laura thuật lại, tất cả đều đồng ý rằng sứ mạng mà tất cả phụ nữ đã và đang thực hiện trong Giáo hội từ lâu nay không thể dừng lại: “Người phụ nữ chính là gương mặt mẫu tử này của Giáo hội… Và phụ nữ trong Giáo hội chính là những người mang lại những thay đổi nhằm thúc đẩy việc truyền giáo của Giáo hội”.

Sơ nói: “Rõ ràng là phụ nữ chúng tôi hiện diện trong vô số cộng đồng, khuyến khích và thúc đẩy mọi người không đánh mất niềm tin và ý nghĩa của cuộc sống. Nhưng sự phục vụ mà chúng tôi cống hiến cho Giáo hội không được công nhận, tạo ra những căng thẳng có thể được khắc phục bằng việc công nhận các thừa tác vụ mới dành cho phụ nữ theo tính cấp bách của thực tế xã hội-mục vụ của Giáo hội ở Amazon”.